Trục ruột-não
Trục ruột-não là hệ thống giao tiếp hai chiều giữa hệ thần kinh trung ương và hệ tiêu hóa, được điều phối qua thần kinh, hormone, miễn dịch và cả hệ vi sinh vật

Trục ruột-não (Gut-brain axis) ngày nay nổi lên như một trong những lĩnh vực quan trọng nhất của y học hiện đại. Các nghiên cứu đã chứng minh rằng ruột không chỉ là một cơ quan tiêu hóa mà còn được xem như “bộ não thứ hai” của cơ thể. Sự kết nối chặt chẽ giữa ruột và não có ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe tổng thể, từ việc hỗ trợ hệ miễn dịch, cải thiện tâm trạng, đến khả năng quản lý căng thẳng tốt hơn.

Hiểu rõ mối quan hệ này mở ra nhiều phương pháp mới trong chăm sóc sức khỏe, đồng thời mang lại cơ hội nâng cao chất lượng cuộc sống một cách đáng kể.

Trục ruột-não là gì?

Trục ruột-não (Gut-brain axis) là hệ thống liên lạc hai chiều giữa đường tiêu hóa và hệ thần kinh trung ương. Đây không phải chỉ đơn thuần là một cơ quan tiêu hóa mà còn đóng vai trò như bộ não thứ hai của cơ thể. Một số thành phần chính trong hệ thống này gồm:

  • Hệ thần kinh ruột (Enteric Nervous System): Tập trung hàng triệu tế bào thần kinh hoạt động độc lập trong ruột.
  • Dây thần kinh phế vị (Vagus Nerve): Đường “cao tốc” kết nối trực tiếp giữa não và ruột.
  • Hệ vi sinh vật đường ruột: Hơn 100 nghìn tỷ vi sinh vật vừa giúp tiêu hóa thức ăn vừa hỗ trợ các hoạt động quan trọng khác.
  • Hệ miễn dịch và chất dẫn truyền thần kinh: Các yếu tố này tạo nên “hệ sinh thái” phức tạp điều khiển cả cảm xúc, hành vi và sức khỏe toàn diện.

Hệ thống này cho thấy rằng sức khỏe của ruột ảnh hưởng trực tiếp đến não bộ, tâm lý và các bệnh lý thần kinh như trầm cảm hoặc Alzheimer.

Cơ chế hoạt động của trục ruột-não

Dưới đây là các cơ chế nổi bật giúp ruột và não “trò chuyện” với nhau:

Dây thần kinh phế vị (vagus nerve)

Là một trong những dây thần kinh dài nhất cơ thể, phế vị giúp truyền 80% tín hiệu từ ruột đến não. Điều này chứng minh rằng ruột không chỉ chịu lệnh từ não, mà còn tự mình điều hành các “cuộc đối thoại”.

Hệ thần kinh ruột

Ruột chứa hơn 100 triệu tế bào thần kinh, được gọi là hệ thần kinh ruột, đủ để vận hành độc lập nhưng cũng thường xuyên “báo cáo” tình trạng lên não bộ qua dây thần kinh phế vị.

Chất dẫn truyền thần kinh

Ruột sản xuất 95% serotonin – “hoóc môn hạnh phúc” quan trọng giúp ổn định tâm trạng, giấc ngủ và hành vi. Ngoài ra, dopamine, GABA và nhiều peptide thần kinh khác từ ruột cũng ảnh hưởng tới tâm lý và nhận thức.

Hệ vi sinh vật đường ruột

Hệ vi sinh vật trong ruột không chỉ tiêu hóa thức ăn mà còn đóng vai trò lớn trong việc sản xuất các chất chuyển hóa (butyrate, SCFA…) giúp chống viêm và hỗ trợ chức năng thần kinh.

Hệ vi sinh vật đường ruột đóng vai trò thiết yếu trong sự ổn định của trục ruột-não
Hệ vi sinh vật đường ruột đóng vai trò thiết yếu trong sự ổn định của trục ruột-não. Khi hệ vi sinh vật bị mất cân bằng, tín hiệu truyền giữa ruột và não cũng bị rối loạn.

Hệ miễn dịch và viêm nhiễm

Ruột chiếm tới 70% tế bào miễn dịch của cơ thể. Sự cân bằng giữa hệ miễn dịch và hệ vi sinh vật tại ruột là yếu tố then chốt để hạn chế viêm cấp tính và giảm nguy cơ rối loạn tâm thần.

Trục ruột-não ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?

  • Sức khỏe tâm lý: Rối loạn hệ vi sinh vật có thể gây ra các bệnh như trầm cảm, lo âu, stress kéo dài.
  • Hệ thần kinh: Liên quan đến các bệnh lý thần kinh như Alzheimer, Parkinson thông qua viêm và rối loạn miễn dịch.
  • Tiêu hóa: Các tình trạng như hội chứng ruột kích thích (IBS) hoặc bệnh viêm ruột (IBD) thường bắt nguồn từ sự mất cân bằng hệ vi sinh vật.

Dấu hiệu cảnh báo rối loạn trục ruột-não

  • Đau bụng, đầy hơi kéo dài.
  • Táo bón hoặc tiêu chảy không rõ nguyên nhân.
  • Thay đổi tâm trạng đột ngột, trầm cảm hoặc cáu gắt.
  • Mất ngủ và mệt mỏi dù không lao lực.
  • Nhạy cảm với một số loại thực phẩm hoặc dị ứng mới xuất hiện.

Cách cải thiện trục ruột-não

Bổ sung Prebiotics từ thực phẩm tự nhiên:

  • Các thực phẩm như tỏi, hành tây, chuối xanh, atisô rất giàu Prebiotics hỗ trợ sức khỏe đường ruột.
  • Nghiên cứu đã chỉ ra prebiotics giúp giảm căng thẳng thông qua việc giảm nồng độ cortisol (hoóc môn stress).

Bổ sung Probiotics:

  • Lactobacillus, Bifidobacterium… đã được chứng minh cải thiện tâm lý và giảm các triệu chứng tiêu hóa.
Lactovic – Cốm vi sinh giúp bổ sung lợi khuẩn đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường miễn dịch
Lactovic – Cốm vi sinh giúp bổ sung lợi khuẩn đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường miễn dịch. Việc sử dụng probiotics như Lactovic là một phần quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe trục ruột – não

Tăng chất xơ và thực phẩm lên men:

  • Bao gồm sữa chua, dưa cải bắp, kim chi, kefir.
  • Polyphenol từ trà xanh hoặc ca cao cũng hỗ trợ sự phát triển lợi khuẩn.

Quản lý căng thẳng:

  • Hãy thử thiền, yoga hoặc các liệu pháp trị liệu nhận thức hành vi (CBT).
  • Đảm bảo tối thiểu 7–8 giờ ngủ ngon mỗi đêm để ổn định cả trục ruột-não.

Kết nối ruột-não ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe thể chất và tinh thần. Việc duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, lối sống khoa học và bổ sung probiotics có thể giúp cải thiện cả sức khỏe tiêu hóa và tâm lý. Hãy chăm sóc đường ruột của bạn để có một bộ não khỏe mạnh hơn.

Tài liệu tham khảo

  1. The Gut-Brain Connection  https://www.helpguide.org/wellness/nutrition/gut-brain-connection
  2. The Gut-Brain Connection: How it Works and The Role of Nutrition https://www.healthline.com/nutrition/gut-brain-connection
  3. What is the gut-brain connection? https://www.medicalnewstoday.com/articles/gut-brain-connection